Swaré DKB AM4 2025

Fè Pep, Fè Nasion

Yo di popilasion!

Nou menm, nou ka di Pep, nou ka di Nasion!

 

Nou ni an listwè nou viv ansanm, nou ni mes-nou nou konstwi ansanm, nou ni an réyalité nou ka viv ansanm, nou ni an divini nou ké viv ansanm.

Siek an siek, nou konstwi an lidantité/personalité ki tanou, lantou an lanng (lanng kréyol la), lantou an lespriyel, lantou an mod woulasion épi lanati, épi moun andéwò, ant nou, pou aprann épi pou fè ansanm, épi nou matjé an listwè ki espésial tanou, ki pa anni an ti vayasion nan listwè La Frans.

 

    Kilti-a pa ka viv kon an ti pwéson nan bokal. I an plen mitan lavi sosiété-a. Sosiété-a ka fè fos anlè’y. Ek, i ka fè fos anlè sosiété-a.

 

Jòdijou, nou, militan lakilti, nou blijé wè sitiyasion péyi-a pizanpi bandé ; nou lakwazé : swé nou ka alé douvan pou siyalé nou sé an pep ki lé viv, ek ki lé viv bien, swé nou ka vini poutoutbon an « popilasion » : 

- Fondas lavi an nasion, tè-a, téritwa-a ka pati: moun andéwò ka achté anlo tè Matinik, ek anlo pami nou ka anni vann li ; anplis an bon pati téritwa-a ki sé pé sèvi pou lakiltiv, i pwazonnen 

- Gran libsèvis épi machandiz andéwò ka tjwé lavi anlo ti awtizan, anlo ti kiltivatè

- Épi nou ka ped san-nou : an bon tibren moun ka pati, prensipalman anpami lajénes-la, toupannan an  kominoté kolonial ka pran rasin nan péyi-a, ek ka bénéfisié di fos lalwa pou anchouké mes-yo. 

- Lasimilasion ka viré pran balan : 

* Anlo moun ka palé di lidantité, men sa pa lé di yo ka palé di lidantité an pep, di prézantasion an nasion douvan lèmonn é listwè. Ni adan ka wè’y kon lé kolonié : yonn-dé « spécificités » kilti fransé a Matinik ; dot ka nenyen’y nan an « lidantité neg ».

* An séri sikti ka kontinié oben ka viré plasé kòyo anba lopsion sikti fransé : ki nan espò, ki nan kilti, ki nan sendikal, ki nan politik. Magré sa Émé Sézè té ka di, dépi 1956, asou fos pep kolonizé :  … « ces forces ne peuvent que s’étioler dans des organisations qui ne leur sont pas propres ; faites pour eux ; faites par eux et adaptées à des fins qu’eux seuls peuvent déterminer. » (Aimé Césaire, Lettre à Maurice Thorez).

* Ni anlo aksion ka fet. Men souvanman, sé pou mandé « l’égalité des droits », kivédi nou ka mandé lot-la, ki ka pijé nou, rikonnet nou, konsidéré nou kon égal li. Dépi avan 1848, sé larel-tala ki fèmen nou nan lasimilasion. Men, dépi lé zanné 50, ni an lot chimen ki ka di « Awa ! ». I ka di : annou rikonnet kònou, annou katjilé parapot a réyalité nou, annou aliansé kònou épi moun ki ni an jografi, an listwè, an kilti ki o pi pré nou, annou mété douvan « Pep-nou kapab, i pou ni responsabilité asou manniè mennen lavi’y ». É lè nou ka di Pep Matinik ni dwa reskonsab kò’y, sa pa ni limit : sé li yonn ki pou di nan ki domèn, ki tan, épi ki vites…

 

    Nou, militan lakilti, sa nou pé fè ?

Matinik pa ni pouvwa, i pa ni Léta. Men, nou, militan lakilti, fojwon nanm, nou pé konstwi, nan domèn-nou, an larel ka fè konsi nou té ké reskonsab péyi-tala. Larel-tala ka pran dapiyan asou :

 

- An éfò pou klèsi lidé nou. Wi, Matinik an gran danjé ! Non, lé kolonié pé pa konsidéré nou kon légal-yo ! Kidonk, nou ka goumen kont dominasion épi pofitasion, pou nou trapé dwa kiltirel, ékonomik, sosial,politik... Men sa pé pa péyi lé kolonié ki ka sèvi nou référans ; référans-nou sé réyalité épi bizwen péyi-nou. Sé pou sa larel « genyen responsabilité » oblijé mennen parapot a larel « l’égalité des droits ». Nou kapab : annou travay pou nou pizanpi reskonsab péyi-a ek nan péyi-a !

Danmyé-kalennda-bèlè ka mété nou nan chimen lanmou, kivédi lanmou kònou, lanmou lézot, lanmou Lavi ek lakréyasion. Ek, tou sa ka pran fos nan lanmou péyi-a. Danmyé-kalennda-bèlè, kilti-a, sé lanmou péyi-a ! Annou pofondé tout sistenm danmyé-kalennda-bèlè a (lanng-lan, listwè-a, lespriyel-la, mes manjé-bwè a, mes rimed-péyi a, mes woulasion épi kònou, épi laliwonnaj, nan travay…) épi annou bat pou ridjoké’y, pou sa ba péyi-a plis fos.   

    

- An éfò pou lianné tou sa ki pé lianné. Sé pa rédi chez bò tab. Pas ni divizion (yonn ka dékalé lot). Pas ni ladispay/ladébann (pa ni dékalaj, nou pé menm rikonnet sa lot-la ka fè, men chak moun-lan ka fè zafè’y, san yo chaché awmonizé épi lézot). Pas ni linité lakol papay (nou lé ansanm, men san nou fè éfò bokanté asou sa éti nou pa dakò).  Konstwi pli red ki krazé. Rété ansanm pli red ki ladispay. Palé franchman pi red ki pa di ayen oben fè wol dakò. Twazékant, nou pa ni dot chwa. Si nou lé kilti-a épi péyi-a vansé nan lentéré jan Matinik, foda nou aprann travay ansanm menm si yonn pa fouben lot ; foda nou ba kònou respé magré diférans ki ka egzisté. Sé pou sa jan bèlè fè Lakòdinasion Lawonn bèlè, sé pou sa kéwolè fè Liannaj pou Lanng Kréyol Matinik ... Sé pou sa fok nou séyé konstwi an gran liannaj moun lakilti Matinik pou nou rivé fè Fos nan péyi-a.

 

- An éfò pou konprann ki linité ka pran dapiyan asou ladivesté épi respé.   

Tout koté Matinik, nan tout réjion, moun fè éfò pou yo konstwi, pou yo fè kominoté. Sa ba anlo fom diféran. Men lè ou bien gadé, yo tout anchouké nan sé menm prensip-la pou fòmé an menm larel travèsan. Sé an riches pou péyi-a ! Sé jaden linité ! Enmen ladivesté, sé aprann konsidéré moun épi òganizasion pep-nou, aprésié éfò yo ka fè, konprann ki sé tout sé ti kominoté-a ki jermé a tout koté kifè nou rivé konstwi gran kominoté-a : Pep Matinik, Nasion Matinik.

 

- An éfò pou konstwi an lod ki tannou. Nou pa dakò épi lod lé kolonié épi ta lé pofitè, men sa pa lé di nou pa bizwen lod nan zafè-nou. Nou bizwen reg nou chwézi nou menm, ant nou, pou nou menm, pou réglé zafè-nou. Épi nou bizwen tjenbé lod-tala ala diray, kivédi nou bizwen disiplin ! Pou dives rézon, kon nou pa ni Léta, nou pito pran labitid respekté reg sikti lot bò ka enpozé nou, men sa difisil nou respekté sé tala nou ka mété doubout la, nou menm, ansanm. Si pa ni lod, nou pé ké sa konstwi nan dimansion péyi-a, nou ké rété adan an konsians pou sa ki  o pi pré selman. Larel swaré bèlè, sé egzanp an lod nou pé konstwi ansanm, an lod nan dimansion péyi-a pou nou fè pep.

 

    Fè pep, Fè nasion, sé sav koté nou sòti, sa nou yé, la nou yé, la nou lé alé. Konsians-tala, nou ka konstwi’y adan an konba pou klèsi lidé-nou, lianné épi tou sa ki pé, potéjé ladivesté, pòté respé ba tou sa ki lé alé nan larel-tala ... é ba tou sa ki pòkò lé tou.

 

 

Matinik - Janvié 2025

Komité Direktè l’AM4